Quỹ Bảo vệ môi trường tỉnh Bắc Giang được thành lập theo Quyết định số 172/QĐ-UBND ngày 02/11/2010 của UBND tỉnh Bắc Giang và chính thức đi vào hoạt động độc lập từ năm 2012. Hoạt động của Quỹ không vì mục đích lợi nhuận; có nhiệm vụ tiếp nhận tiền ký quỹ cải tạo, phục hồi môi trường trong hoạt động khai thác khoáng sản; cho vay với lãi suất ưu đãi; hỗ trợ lãi suất; tài trợ và đồng tài trợ tài chính cho các chương trình, dự án, hoạt động phòng, chống, khắc phục ô nhiễm, suy thoái và sự cố môi trường, bảo tồn tài nguyên và thiên nhiên trên địa bàn tỉnh Bắc Giang.
Cơ cấu tổ chức của Quỹ gồm: Hội đồng quản lý Quỹ; Ban Kiểm soát và Cơ quan điều hành nghiệp vụ Quỹ. Cơ quan điều hành nghiệp vụ Quỹ là đơn vị hoạt động chuyên trách giúp Hội đồng quản lý thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Quỹ. Khi thành lập, Quỹ hoạt động theo mô hình đơn vị sự nghiệp có thu, tự đảm bảo một phần chi hoạt động thường xuyên. Năm 2020, Quỹ chuyển đổi cơ chế tài chính của đơn vị từ tự đảm bảo một phần chi thường xuyên sang đơn vị tự đảm bảo chi thường xuyên (tự chủ tài chính 100%).
Trong quá trình hoạt động, Quỹ đã đạt được kết quả như sau:
Nguồn vốn hoạt động của Quỹ bao gồm vốn điều lệ, vốn bổ sung hàng năm từ nguồn phí bảo vệ môi trường đối với nước thải trên địa bàn tỉnh (theo nghị quyết số 70/2023/NQ-HĐND ngày 13/12/2023) và nguồn chênh lệch thu chi hoạt động bổ sung qua các năm. Tính đến tháng 6 năm 2024, nguồn vốn hoạt động của Quỹ là 34 tỷ đồng (trong đó, nguồn vốn điều lệ NSNN cấp: 10 tỷ đồng).
Về hoạt động nghiệp vụ cho vay với lãi suất ưu đãi, Quỹ đã thẩm định xét duyệt và giải ngân cho vay ưu đãi các dự án về môi trường trên địa bàn tỉnh như: Năm 2016, cho HTX môi trường Việt Yên vay vốn ưu đãi thực hiện dự án Đầu tư mua xe ô tô chuyên dụng: xe gom rác, xe bồn hút chất thải, xe san ủi rác và chở rác đẩy tay, với số tiền 2 tỷ đồng; năm 2017, cho Công ty Cổ phần xuất nhập khẩu Bắc Giang vay vốn dự án Đầu tư xây dựng Trạm xử lý nước thải công suất 2.000m3/ng.đêm, với số tiền: 6 tỷ đồng. Để quản lý tốt nguồn vốn, đúng mục đích, đúng đối tượng, Quỹ đã tăng cường công tác kiểm tra, giám sát tiến độ thực hiện công trình vay vốn theo từng giai đoạn giải ngân và tình hình hoạt động sản xuất kinh doanh của khách hàng. Hiện tại, các công trình vay vốn ưu đãi từ Quỹ đã hoàn thành, đi vào hoạt động góp phần tạo chuyển biến tích cực trong công tác bảo vệ môi trường trên địa bàn tỉnh. Kết thúc thời gian vay vốn, Chủ đầu tư đã hoàn trả vốn vay đúng thời hạn, không có tình trạng nợ xấu tại Quỹ.
Bên cạnh hoạt động cho vay với lãi suất ưu đãi, Quỹ còn có hoạt động nhận ký quỹ cải tạo, phục hồi môi trường đối với hoạt động khai thác khoáng sản. Hàng năm, Quỹ phối hợp với các phòng, đơn vị quản lý Nhà nước về môi trường kiểm tra, đôn đốc các doanh nghiệp khai thác khoáng sản thực hiện nghĩa vụ ký quỹ bảo vệ môi trường đối với các dự án được cấp phép khai thác khoáng sản; đồng thời, kiến nghị cấp có thẩm quyền xử phạt những hành vi chậm nộp, nộp thiếu tiền ký quỹ theo quy định. Tính đến tháng 6 năm 2024, Quỹ tiếp nhận và quản lý tiền ký quỹ của 123 doanh nghiệp khai thác khoáng sản trên địa bàn tỉnh, với số tiền ký quỹ trên 63 tỷ đồng.
Tuy nhiên, qua quá trình hoạt động Quỹ Bảo vệ môi trường vẫn còn tồn tại một số khó khăn, vướng mắc như:
Về căn cứ pháp lý của Điều lệ hoạt động
Quỹ Bảo vệ môi trường hoạt động theo Điều lệ được quy định tại Quyết định số 1769/QĐ-UBND ngày 26/11/2012 của Chủ tịch UBND tỉnh trên cơ sở Luật Bảo vệ môi trường năm 2005 và Nghị định số 80/2006/NĐ-CP ngày 09/8/2006 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, đến nay Luật Bảo vệ môi trường năm 2005 đã được thay thế bởi Luật Bảo vệ môi trường năm 2014, sau đó lại được thay thế bởi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020. Theo đó, Nghị định số 80/2006/NĐ-CP ngày 09/8/2006 của Chính phủ đã hết hiệu lực, đến nay hiệu lực pháp lý là Nghị định số 08/2022/NĐ-CP ngày 10/01/2022 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ môi trường năm 2020. Do đó, Điều lệ hoạt động của Quỹ Bảo vệ môi trường không còn phù hợp với các quy định pháp luật hiện hành. Điều này yêu cầu Quỹ phải sớm sửa đổi, bổ sung Điều lệ để đảm bảo mọi nhiệm vụ, hoạt động của Quỹ được thực hiện theo đúng với quy định pháp luật hiện hành.
Về tổ chức bộ máy
Ngày 27/02/2023, UBND tỉnh đã có Quyết định số 209/QĐ-UBND giao Quỹ Đầu tư phát triển tỉnh nhận ủy thác quản lý nguồn vốn, hoạt động của Quỹ Bảo vệ môi trường; trong nội dung Quyết định đã thực hiện điều chuyển viên chức làm việc tại Quỹ Bảo vệ môi trường trực thuộc Sở Tài nguyên và Môi trường sang Quỹ Đầu tư phát triển. Song, chưa có quyết định giải thể Cơ quan điều hành nghiệp vụ Quỹ. Trên thực tế sau khi UBND tỉnh có quyết định giao cho Quỹ Đầu tư phát triển tỉnh thực hiện nghiệp vụ ủy thác thì Cơ quan điều hành nghiệp vụ Quỹ không còn.
Sau 01 năm hoạt động nhận uỷ thác, vẫn chưa có văn bản của cấp có thẩm quyền giao cụ thể người đại diện pháp nhân của Quỹ trước pháp luật, điều này gây khó khăn cho Quỹ Đầu tư phát triển tỉnh thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Quỹ khi không có người đại diện trước pháp luật.
Về nguồn vốn hoạt động
Theo quy định tại khoản 1 Điều 159 Nghị định số 08/2022/NĐ-CP ngày 10/01/2022 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ môi trường năm 2020, vốn điều lệ tối thiểu của Quỹ là 30 tỷ đồng. Hiện tại vốn điều lệ của Quỹ mới được NSNN cấp 10 tỷ đồng, còn thiếu tối thiểu 20 tỷ đồng so với quy định. Nguồn vốn hoạt động của Quỹ còn rất nhỏ so với nhu cầu vay vốn đầu tư cho các dự án bảo vệ môi trường trong bối cảnh ô nhiễm môi trường ngày càng gia tăng. Với số vốn hiện tại, chỉ đáp ứng được nhu cầu của doanh nghiệp vừa và nhỏ vay vốn đầu tư về lĩnh vực bảo vệ môi trường.
Nhìn chung, nguồn lực tài chính bố trí cho hoạt động bảo vệ môi trường đối với lĩnh vực này còn tương đối hạn hẹp trong khi nguyên tắc hoạt động của Quỹ Bảo vệ môi trường là hoạt động không vì mục đích lợi nhuận, lãi suất cho vay thấp, thời hạn vay dài, do đó, nhu cầu vay vốn cao.
Về hoạt động cho vay với lãi suất ưu đãi
Tuy Quỹ đã có hoạt động cho vay ưu đãi một số dự án trên địa bàn tỉnh và hiệu quả của dự án đáp ứng được yêu cầu về bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành, Quỹ chưa thẩm định thêm dự án vay vốn đầu tư về bảo vệ môi trường. Nguyên nhân, do Điều lệ của Quỹ chưa được sửa đổi, bổ sung phù hợp với Luật bảo vệ môi trường năm 2020, dẫn đến việc xét duyệt, thẩm định quyết định cho vay thiếu cơ sở pháp lý thực hiện.
Mặt khác, các quy định về thẩm quyền quyết định cho vay, thời gian, giới hạn cho vay... quy định trong nội dung Điều lệ chưa phù hợp với tình hình thực tiễn cũng là nguyên nhân cản trở doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn vay.
Về hoạt động hỗ trợ lãi suất vay vốn, tài trợ và đồng tài trợ
Hoạt động hỗ trợ lãi suất vay vốn, tài trợ và đồng tài trợ là hình thức hỗ trợ tài chính không hoàn lại cho Chủ đầu tư đã thực hiện dự án bảo vệ môi trường. Nguồn kinh phí thực hiện nhiệm vụ này được NSNN cấp để thực hiện hoạt động hỗ trợ lãi suất vay vốn và Quỹ tự cân đối nguồn thu để thực hiện hoạt động tài trợ và đồng tài trợ. Tuy nhiên, theo quy định phân bổ nguồn NSNN chi thường xuyên cho hoạt động bảo vệ môi trường (Chi tiết tại khoản 1 Điều 153 Nghị định số 08/2022/NĐ-CP ngày 10/01/2022 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ môi trường năm 2020) không có mục chi cho hoạt động hỗ trợ lãi suất vay vốn, nên Quỹ không được NSNN cấp kinh phí để thực hiện hoạt động hỗ trợ lãi suất vay vốn.
Mặt khác, Quỹ đã thực hiện uỷ thác sang Quỹ Đầu tư phát triển tỉnh quản lý nguồn vốn và hoạt động nên toàn bộ nguồn thu của Quỹ từ hoạt động nghiệp vụ, dịch vụ khác là số tiền để trả phí ủy thác cho bên nhận uỷ thác. Nguồn vốn huy động tài trợ, hỗ trợ, đóng góp của tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước cho lĩnh vực bảo vệ môi trường tại Quỹ không có. Do đó, Quỹ không cân đối được nguồn kinh phí để thực hiện hoạt động tài trợ và đồng tài trợ.
Mặc dù về chức năng, Quỹ có chức năng hỗ trợ lãi suất vay vốn, tài trợ và đồng tài trợ cho các hoạt động bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu trên địa bàn tỉnh. Tuy nhiên, do không có nguồn kinh phí nên Quỹ không thể thực hiện hoạt động này.
Về hoạt động nhận ký quỹ bảo vệ môi trường
Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực từ năm 2022, bổ sung hoạt động phải ký quỹ bảo vệ môi trường từ hoạt động chôn lấp chất thải và hoạt động nhập khẩu phế liệu từ nước ngoài làm nguyên liệu sản xuất. Điều lệ của Quỹ hiện chưa được sửa đổi kịp thời theo Luật bảo vệ môi trường năm 2020, nên nhiệm vụ nhận ký quỹ bảo vệ môi trường từ hai hoạt động này chưa được bổ sung vào nhiệm vụ của Quỹ.
Công tác ký quỹ bảo vệ môi trường vẫn còn nhiều tồn tại, bất cập. Mặc dù trong Luật bảo vệ môi trường quy định rõ việc ký quỹ bảo vệ môi trường là trách nhiệm của tổ chức, cá nhân khai thác khoáng sản sau khi được cấp phép hoạt động khai thác. Tuy nhiên, trên thực tế một số doanh nghiệp dù đã bị đôn đốc nhiều lần nhưng chưa thực hiện việc ký quỹ đầy đủ, hay ký quỹ đúng thời gian quy định. Đáng chú ý là có nhiều mỏ khai thác đã dừng hoạt động nhưng vẫn chưa hoàn thành việc ký quỹ cải tạo, phục hồi môi trường. Đối với các mỏ đã hết phép khai thác, nộp xong tiền ký quỹ thì đa phần lại chưa hề thực hiện việc cải tạo, phục hồi môi trường sau khi khai thác.
Một bất cập nữa trong hoạt động nhận ký quỹ bảo vệ môi trường, đó là phần lãi suất phải trả cho doanh nghiệp ký quỹ. Theo quy định tại Văn bản hợp nhất số 63/VBHN-BTC ngày 31/12/2020 của Bộ Tài chính: tiền ký quỹ không được sử dụng để cho vay nhưng lãi suất ký quỹ lại điều chỉnh theo lãi suất cho vay và được tính từ thời điểm ký quỹ. Như vậy, nếu doanh nghiệp nộp tiền ký quỹ không đủ năm, nhưng vẫn được hưởng mức lãi suất theo năm là chưa phù hợp, vì theo quy định của Ngân hàng, khi tất toán khoản tiền gửi trước hạn thì sẽ được hưởng mức lãi suất tiền gửi không kỳ hạn. Mặt khác, trường hợp lãi suất cho vay lớn hơn lãi suất tiền gửi tại ngân hàng thương mại, khi đó nguồn thu từ lãi tiền gửi không đủ bù đắp chi phí trả lãi cho bên ký quỹ và chi phí quản lý của hoạt động ký quỹ, dẫn đến nguy cơ không đảm bảo nguyên tắc hoạt động của Quỹ là bảo toàn và phát triển vốn.
Nguyên nhân những tồn tại, hạn chế:
Chưa có hành lang pháp lý hướng dẫn chung về tổ chức và hoạt động cho Quỹ Bảo vệ môi trường cấp tỉnh; chưa thống nhất, thiếu đồng bộ trong các văn bản hiện hành quy định liên quan đến tổ chức và hoạt động của Quỹ Bảo vệ môi trường cấp tỉnh, dẫn đến tình trạng mỗi địa phương có cách hiểu khác nhau, cách thức thực hiện khác nhau. Do chưa có văn bản hướng dẫn chung, nên gây khó khăn trong việc tham mưu UBND tỉnh ra quyết định ban hành quy định về tổ chức và hoạt động của Quỹ Bảo vệ môi trường.
Nguồn vốn Điều lệ của Quỹ còn thấp so với nhu cầu vay vốn đầu tư cho các dự án bảo vệ môi trường. Các tổ chức, doanh nghiệp hoạt động về lĩnh vực bảo vệ môi trường chưa quan tâm đến việc tiếp cận nguồn vốn vay ưu đãi tại Quỹ Bảo vệ môi trường.
Quỹ chưa kịp thời rà soát, đề xuất cấp có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung các văn bản liên quan đến tình hình hoạt động của Quỹ Bảo vệ môi trường.
Để kịp thời khắc phục những tồn tại, hạn chế nâng cao hiệu quả hoạt động của Quỹ Bảo vệ môi trường, đề xuất một số nhiệm vụ, biện pháp cần sớm triển khai thực hiện như sau:
Một là, kịp thời sửa đổi Điều lệ của Quỹ phù hợp với tình hình hoạt động thực tiễn, để khắc phục được những tồn tại về: cơ sở pháp lý, cơ cấu tổ chức, bộ máy hoạt động…
Hai là, xây dựng lộ trình tăng vốn điều lệ đảm bảo theo quy định của Luật bảo vệ môi trường, đáp ứng nhu cầu nguồn vốn cho vay đối với dự án bảo vệ môi trường trên địa bàn tỉnh.
Ba là, đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến thông tin về hoạt động của Quỹ Bảo vệ môi trường; nâng cao nhận thức của cấp ủy chính quyền các cấp và cộng đồng doanh nghiệp, người dân đối với hoạt động của Quỹ Bảo vệ môi trường.
Bốn là, các cơ quan quản lý nhà nước cần tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra về công tác ký quỹ bảo vệ môi trường, xử lý nghiêm các doanh nghiệp vi phạm Luật bảo vệ môi trường theo quy định của pháp luật.
Năm là, Sở Tài nguyên và Môi trường cần kiến nghị với cấp có thẩm quyền (Bộ Tài chính) hướng dẫn cụ thể việc quản lý và sử dụng tiền ký quỹ bảo vệ môi trường trong hoạt động khai thác khoáng sản; hoạt động chôn lấp chất thải; hoạt động nhập khẩu phế liệu từ nước ngoài làm nguyên liệu sản xuất tại các Quỹ Bảo vệ môi trường cấp tỉnh, trong đó quy định về lãi suất ký quỹ phải trả doanh nghiệp ký quỹ theo hướng: Lãi ký quỹ phải trả cho bên ký quỹ được điều chỉnh theo tỷ lệ % trên lãi tiền gửi thu được của khoản tiền ký quỹ, trên cơ sở xác nhận của ngân hàng thương mại mà bên nhận ký quỹ mở tài khoản gửi tiền cho khoản ký quỹ đó. Tỷ lệ % phải trả cụ thể do Hội đồng quản lý Quỹ quyết định trong từng thời kỳ.
iến nghị với cấp có thẩm quyền (Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Tài chính) xem xét, ban hành hệ thống văn bản pháp lý nhằm thống nhất mô hình, tổ chức hoạt động, cơ chế tài chính của Quỹ Bảo vệ môi trường từ trung ương đến địa phương./.
Lưu Thị Hoa